Państwa dziecko za moment stanie w progu szkoły, chwyci tornister, plecak, z wyprawką pierwszoklasisty rozpocznie edukację w szkole podstawowej. Niniejszy poradnik skierowany jest dla tych Rodziców, którzy chcieliby świadomie uczestniczyć w procesie tak ważnym dla małego dziecka i jego rodziny, jakim jest przejście z etapu przedszkolnego w etap wczesnoszkolny.
Oprócz zadbania o zewnętrzne atrybuty ucznia ,warto w tym okresie poświęcić więcej czasu dziecku, aby możliwie jak najłagodniej zaadoptowało się do nowej dla nowych dla niego warunków. Część z rodziców towarzyszy dziecku w jego pierwszych krokach w szkole na ile to możliwe, dopóki, dopóty dziecko nie poczuje się pewniej. Inna grupa rodziców będzie bardziej preferowała taki styl wychowawczy, w którym stawia na samodzielność swojego dziecka, nie do końca ułatwiając mu aż tak, pojmując to jako sposób na wzmocnienie dziecka. Którykolwiek styl wychowawczy jest Państwu bliższy należałoby jednak zwrócić uwagę na fakt, że system przedszkolny i szkolny różnią się znacząco, co nie będzie bez wpływu na rozwój Państwa dziecka.
O ile aktywność dziecka w przedszkolu w okresie wczesnoszkolnym (4 lat -6 lat) w większości jest oparta na zabawie, tak w szkole pojawia się jej u strukturalizowana forma zajęć w formie 45 min lekcji i systemu oceniania. Nowi nauczyciele, nowy wychowawca , opiekun, nowe otoczenie tj. grupa rówieśników, pracownicy szkoły, nowe wnętrza, nierzadko okolica to czynniki tworzące dla dziecka całkiem inne okoliczności, od tych znanych.
W jaki sposób Państwo jako rodzice możecie ułatwić swojemu dziecku jak najlepszą adaptację do nowych warunków, tak aby bez większych trudności rozpoczęło swój proces kształcenia?
Po pierwsze towarzyszyć dziecku i wspierać je, zachęcać dziecko do eksplorowania nowych obszarów własnej aktywności.
Ważne , aby dziecko wiedziało , że po wakacjach nie wraca do znanego przedszkola, ale rozpoczyna naukę w nowym miejscu zwanym szkołą. Często dzieje się to bardzo naturalnie, bo pytania o wiek zadawane dziecku ,dalszych członków rodziny czy przypadkowo spotkanych ludzi bywają dla dziecka sygnałami o nadchodzącej zmianie w jego życiu, jako naturalne następstwo w otaczającym je świecie. Warto jednak zadbać o jakość docierających do dziecka informacji, bo nierzadko zdarza się, że te przypadkowe, mogą nieść za sobą negatywny obraz szkoły, a w konsekwencji rozbudzać w dziecku lęk: „ No, to dopiero się teraz zacznie , będziesz musiał się uczyć i nie będzie już tak dużo zabawy, tylko książki i obowiązki”- nierzadko mówi do lub o dziecku zaprzyjaźniona sąsiadka czy ciocia, której wypowiedzi, mogą wzbudzić w dziecku obawę ,że będzie musiało rozstać się nie tylko z ulubionymi kolegami, ale i nie będzie mogło się już bawić- przez tę szkołę”.
Warto z dzieckiem rozmawiać i szczerze je informować bez koloryzowania czy straszenia czym jest szkoła, co będzie tam robiło, jak będzie wyglądał jego dzień, na czym polegają zajęcia w formie godzin lekcyjnych- o organizacji, celu i sposobach realizacji celów. Będzie to o tyle łatwiejsze, że już w wieku przedszkolnym dziecko uczy się podporządkowania autorytetowi i bycia w grupie rówieśniczej. Dziecko w okresie 6 lat umie już znieść rozłąkę z rodzicem przez kilka godzin, więc jest w momencie pójścia do szkoły naturalnie predysponowane do spędzenia kilku godzin poza domem i bez kontaktu z najbliższym opiekunem. Oczywiście reakcje emocjonalne dotyczące zmiany miejsca pobytu dziecka (z przedszkola na szkołę) będą indywidualną cechą każdego z nich.
To co ważne jest już w tym okresie jeżeli chodzi o rozwój emocjonalny dziecka, to duża uważność rodziców na samo rozumienie przez dziecka przekazywanych mu informacji, ale i uważność rodzica na stany emocjonalne jego pociechy. Warto dziecko zachęcać do pytań , wyrażania przez nie emocji z tym związanych np. radości, czy obawy. Temat szkoły może być obecny w takich aktywnościach dziecka jak malowanie, rysowanie, zabawa, przy czym dorosły powinien kierować w zabawie i podkreślać pozytywne strony rozpoczęcia nauki w szkole. W zabawie można również kreować sytuacje prawdziwe, tzn. te , które będą miały miejsce w przyszłości-„ Będzie tak Stasiu, że wszystkie dzieci i Ty też Stasiu będziecie siedzieć w ławkach ustawionych w rzędach- pokarzę Ci jak-zbudujmy to razem z klocków”. Zabiegi takie będą służyły oswajaniu dziecka z tematyką szkoły- ważnym elementem jest w tym wypadku przewidywalność dla dziecka , która dawać będzie mu poczucie bezpieczeństwa.
Dziecko szczerze poinformowane, a nie okłamane lepiej znosić będzie ewentualne frustracje , ponadto w relacji z rodzicem będzie to wzmacniało atmosferę zaufania do rodzica i pewności, że może polegać na tym co mówi rodzic.
Stabilna relacja między rodzicem , a dzieckiem oparta na rozumieniu dziecka i dawaniu mu prawa do wyrażania swoich emocji, szczególnie tych negatywnych, dawaniu mu wsparcia, opieki będzie dla dziecka jak bezpieczna baza do której wracać będzie po doświadczeniach w szkole. Dzieci w wieku wczesnoszkolnym potrzebują w granicach od 8 do 12 godzin snu, dlatego istotne jest dla ich rozwoju i funkcjonowania w szkole, jest również, aby były wypoczęte, wyspane. Należałoby zatem kłaść dziecko spać o takiej porze, aby mogło zregenerować się wystarczająco. Niewyspane dziecko będzie miało mniejsze możliwości poznawcze, koncentracji uwagi, zapamiętywania, niż jego wyspany rówieśnik. Rano należy zadbać o zbilansowany posiłek oraz zapewnić dziecku do szkoły drugie śniadanie, ewentualnie obiad w stołówce szkolnej, o ile nie będzie ono wracało do domu w porze obiadowej.
Gdy Państwa dziecko rozpocznie już szkołę , znajdzie się w wielu nowych okolicznościach, będzie uczyło się gdzie jest jego nowa klasa szkolna, toaleta, jak nazywają się rówieśnicy , którą książkę należy wyjąć z plecaka, aby korzystać z niej tak jak tego wymaga nauczyciel. Ważne , aby wzmacniać w dziecku nabytą już prawdopodobnie umiejętność w przedszkolu, że może zwracać się do nauczycieli i pracowników szkoły w sytuacjach dla niego niejasnych, nowych, prosząc ich o pomoc.
Pod koniec wieku przedszkolnego czyli ok 6 r.ż. dziecko zazwyczaj umie już działać reaktywnie, czyli dostosowywać swoje działanie do warunków fizycznych i społecznych. W pierwszym okresie szkoły, może to być jeszcze nie zakończony proces, dziecko może wstawać i chodzić po klasie, gdy lekcja trwa, a inne dzieci piszą w zeszytach. Z pewnością zauważycie to Państwo w domu, gdy będzie wierciło się z niecierpliwością na krześle przy odrabianiu pracy domowej. Warto wtedy wzmacniać uważność dziecka i wytrzymałość kierując nim w trakcie pracy domowej, dbając o to , aby sama czynność uczenia się była dla niego atrakcyjna.
Dziecko gdy zbliża się do 7 r. ż. następuje u niego istotna zmiana w myśleniu, tzn. umie myśleć o tym co przeżywa. W tym wieku dzieci potrafią już ukrywać emocje , tworzą się pierwsze wzorce ekspresji emocji i funkcjonują jako adaptacja do warunków życiowych człowieka.
Ważne, aby pozwolić dziecku wyrażać wszystkie emocje, które się w nim pojawią , dać prawo do przeżywania i nie zakłamywania ich, bowiem niektóre z nabytych reguł okazywania ich staną się z czasem głęboko zakorzenionymi nawykami . Przy czym wzmacniać te konstruktywne sposoby wyrażania emocji, a wygaszać nieakceptowane społecznie ( jak np. agresja słowna czy fizyczna jako sposób wyrażania gniewu).
Nowe obowiązki, wymagania otoczenia, konieczność podporządkowania się zasadom i regułom, oraz zachodzące w dziecku procesy samoregulacji i samokontroli powodują, że naturalnie tworzy się ładunek emocjonalny, w postaci napięcia. Aby dziecko radziło sobie konstruktywnie z nim, należy wzmacniać w dziecku umiejętność rozpoznawania emocji i poprzez rozmowę i zadawanie pytań dotyczących samopoczucia , to pozwoli mu efektywniej radzić sobie z emocjami wynikającymi z uczestnictwa w społecznych sytuacjach uczenia się.
Poniżej umieszczono wskazówki, które mogą być przydatne Państwu nie tylko w okresie przejścia Waszego dziecka z etapu edukacji przedszkolnej do wczesnoszkolnej. Bądź autentyczny w tym co mówisz, robisz i jak się zachowujesz, gdy jesteś czytelny Twoje dziecko uczy się ,że świat jest przewidywalny, a ono w nim bezpieczne. Daj sobie prawo do tego, że czasem możesz nie wiedzieć jak wychowywać swoje dziecko- wycisz się wtedy i posłuchaj go- z pewnością jego trudne dla Ciebie zachowanie jest sygnałem tego co się w nim, z nim aktualnie dzieje.
Otwarcie okazuj swoje emocje i uczucia, przytulaj swoje dziecko, mów mu ,że je kochasz, lubisz, nie używaj przemocy. Ustal adekwatne granice, których Twoje dziecko powinno przestrzegać, bądź w tym konsekwentny, gdy dziecko czuje Twoją siłę , daje mu to poczucie bezpieczeństwa. Bądź tolerancyjny i wyrozumiały, ale nie pobłażliwy. Dawaj swojemu dziecku opiekę i troskę, ale nie zachowuj się w stosunku do niego nadopiekuńczo-pozwól mu na samodzielność i autonomię w rozsądnych granicach. Bądź dla dziecka jego wiernym słuchaczem :wysłuchuj je , gdy chce Ci coś powiedzieć dla niego ważnego, nie zbywaj go znajomym „ zaraz”-„za chwilę”. Ważne, aby dziecko miało poczucie, że jego sprawy Cię obchodzą , nawet, gdy jesteś bardzo zajęty.
Bądź blisko wtedy, gdy jesteś mu potrzebny.
Dawaj mu prawo do bycia sobą-akceptuj je takie jakim jest- słabsze strony lub deficyty również-wspieraj go w pracy nad nimi. Wzmacniaj dobre myślenie o sobie Twojego dziecka, mów mu, że jest kimś ważnym dla Ciebie, wartościowym, szczególnym. Zachęcaj do doświadczania, eksperymentowania i poznawania w różnych jego formach- wybieraj jak najbardziej atrakcyjne dla dziecka formy nauki-aktywności, nie zmuszaj do tych, których dziecko nie preferuje, tylko dlatego, że jego rówieśnikom one odpowiadają.
Unikaj krytykowania swojego dziecka o ile nie jest to konstruktywna krytyka, staraj się nie robić tego publicznie, nigdy nie wyśmiewaj. Pielęgnuj zaufanie jakim darzy Cię dziecko-nie ujawniaj jego sekretów, dziel się jego ważnymi tajemnicami drugiemu rodzicowi tylko za jego pozwoleniem. Unikaj porównań-pamiętaj każde dziecko jest inne i rozwija się w swoim tempie- obserwuj i wspomagaj rozwój swojego dziecka. Wzmacniaj w dziecku jego prospołeczne zachowania oraz nagradzaj za podejmowany wysiłek, niekoniecznie za efekty, które czasem mogą być mało zadowalające dla Ciebie, ale Twoje dziecko kosztowały wiele wysiłku.
Bibliografia:
Bandura A. (2007), Teoria społecznego uczenia się, Warszawa: PWN
M.J. Elias, S.E. Tobias, B.S. Friedlander (2000), Emotionally intelligent parenting: How to raise
a self-disciplined, responsible, socially skilled child, Nowy York: Random House/Three Rivers Press.
Paul Ekman: Kłamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce i małżeństwie (oryg.: Telling Lies. Clues to Deceit in the Marketplace, Politics and Marriage. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
Brzezińska A.I. (2005), Psychologiczne portrety człowieka, Gdańsk: GWP