Leczenie uzależnień

LECZENIE UZALEŻNIEŃ

Leczenie osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych w ostatnim półwieczu było, jest zróżnicowane ze względu na metody stosowane, oraz w różnych krajach jego ewolucja przebiegała w odmienny sposób.

Można rozróżnić dwie główne tendencje tj. farmakoterapia oraz psychoterapia, często te dwa podejścia łączy się.

Stosowanie leków w uzależnieniach od substancji np. od alkoholu może dotyczyć różnych obrazów psychopatologii tj: w zespołach abstynencyjnych, stanach ostrych zatruć, psychozach stosowane są np. leki psychotropowe, a stosowane w leczeniu nawrotów i/ lub zmniejszenia używania substancji: akamprozat i naltrekson. Wg. American Psychiatric Association Practice Guidelimes jedynie te dwa leki mają udowodnioną skuteczność działania. Akamprozat- używany w celu wydłużenia abstynencji, może być stosowany z Naltreksonem, działanie polega na normalizacji zakłóconego przewlekłym działaniem układu GABA-ergicznego.

Naltrekson-blokuje dostęp do receptorów opioidowych, klinicznym efektem stosowanie jest przerwanie błędnego koła pozytywnych wzmocnień (pacjent nie doświadcza euforii po spożyciu alkoholu) zmniejsza też głód substancji.

Często sami pacjenci, aby sobie pomóc decydują się na implantację Disulfiranem – który blokuje przemianę aldehydu octowego do kwasu octowego ( licząc na to, że warunkowanie awersyjne uwolni ich od szkodliwego zażywania substancji). Poprzez blokowanie działania enzymu dehydrogenazy aldehydowej dochodzi w organizmie do zatrucia, co objawowo jest bardzo nieprzyjemne dla pacjenta- pojawiają się liczne objawy somatyczne, silny lęk wręcz z odczuwanie umierania.
Po mniej lub bardziej nieskutecznych próbach leczenia farmakologicznego nadeszła dominacja psychoterapii o różnej orientacji teoretycznej i oddziaływaniach środowiskowych- w tym ruchów samopomocowych.

I tak : jest podział na zwolenników całkowitej abstynencji od substancji, a także na tych, którzy ze względu na trudności w osiąganiu celu będą za tzw. „piciem kontrolowanym”.
Obecnie psychoterapia jest dominującym sposobem leczenia osób uzależnionych, począwszy o wstępny etap –motywacji pacjenta do leczenia, poprzez interwencję kryzysową, terapię w nurcie integracyjnym czy behawioralno-poznawczym oraz program 12 kroków chętnie polecany jednocześnie z terapią jako udział w ruchu samopomocowym AA-Anonimowych Alkoholików lub NA-Anonimowych Narkomanów. Pacjent może z tej formy leczenia skorzystać w formie uczestnictwa w całodobowej hospitalizacji ( w okresie od 6 do 12 tyg), lub uczestnicząc w swoim środowisku tj. w formie spotkań 1-2 x w tyg w Poradni lub kilka godzin dziennie-tzw. oddział dzienny.

METODY STOSOWANE W BADANIACH UZALEŻNIEŃ.

Genetyka epidemiologiczna-dane

W ostatnim czasie coraz większą wagę przywiązuje się do roli czynników biologicznych, głównie genetycznych, którym przypisuje się ok. 40-60% udziału w powstawaniu uzależnienia od substancji psychoaktywnych.
Prawidłowości te najczęściej dotyczą dziedziczenia alkoholizmu u mężczyzn. Wykazano, że w niektórych rodzinach alkoholizm występuje znacznie częściej, niż w innych.
⦁ Ok 80 % hospitalizowanych z powodu alkoholizmu pacjentów ma wśród swoich krewnych I stopnia osoby uzależnione
⦁ Jeżeli jedno z dwujajowych męskich bliźniąt jest alkoholikiem, to drugie ma 5 krotnie zwiększone ryzyko zapadnięcia na uzależnienie lub nadużywanie alkoholu
⦁ Adoptowane dzieci alkoholików mają od 2,5 do 4 krotnie większe ryzyko zachorowania, niż dzieci nie alkoholików

Wyniki badań genetyki molekularnej

Badania nad genetycznie uwarunkowaną aktywnością enzymów metabolizujących alkohol pokazują, że osoby z mniejszą aktywnością enzymu dehydrogenazy aldehydowej czują się gorzej z powodu zatrucia aldehydem octowym, niż te których enzym jest bardziej aktywny.
Na początku lat 90-tych w ramach badań nad genotypem człowieka opublikowano większość prac wykazujących powiązania między występowaniem genów warunkujących aktywność układów neuroprzekaźnikowych, a występowaniem alkoholizmu. W badaniach nawiązano do koncepcji wg. B. Clonningera, który wyróżnia 2 typy uzależnienia:
Typ I tzw. A- uwarunkowany głównie środowiskowo, występuję zarówno u kobiet jak i u mężczyzn, picie alkoholu zaczyna się po 25 r.ż. Cechy opisujące to: introwersja, neurotyczność, depresyjność, bierna zależność, lękliwość, skłonność do wycofywania się. Ogólnie łagodniejsza postać. Mniej krewnych uzależnionych od nałogu.

Typ II B- dziedziczony głównie w linii męskiej (częściej u mężczyzn); wcześniejszy początek-rozpoczęcie picia szkodliwego już ok 16 r.ż.; rozwija się stosunkowo dynamicznie, więcej krewnych uzależnionych od alkoholu. Cechy to ekstrawersja, antyspołeczna osobowość, krytycyzm zniesiony, zaniżony lub powierzchowny.
Clonninger dał rozumienie uwarunkowań genetycznych w postaci właściwości silnie związanych z układami neuroprzekaźników i cechami temperamentalnymi tj:
⦁ Układ dopaminergiczny- uzależnienie do wzmocnień
⦁ Układ noradrenergiczny- zapotrzebowanie na stymulację
⦁ Układ serotoninergiczny – unikanie sytuacji zagrażających

GENETYKA, ŚRODOWISKO, A UZALEŻNIENIA

Rola predyspozycji genetycznych w powstawaniu uzależnień jest bardzo istotna. Badania bliźniąt wskazują np. że odziedziczalność predyspozycji do alkoholizmu wynosi 50-60%.
W świetle współczesnej wiedzy nie ulega wątpliwości, że do uzależnienia prowadzi wiele dróg, a do jego powstania przyczynia się współwystępowanie czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Żaden z nich samodzielnie nie powoduje uzależnienia, chociaż w przypadku różnych pacjentów wpływ i znaczenie poszczególnych czynników mogą być różne.

Jedno nie ulega wątpliwości, że powstanie uzależnienia musi być poprzedzone jakimś okresem picia alkoholu, czasem dłuższym a czasem krótszym.Rozległość i intensywność badań nad genetycznym uwarunkowaniem różnych właściwości człowieka powoduje, że w ostatnich latach dość często publikowane są artykuły wskazujące na udział czynników genetycznych w powstawaniu i przebiegu różnych chorób, występujących u osób uzależnionych.

Uzależnienie od alkoholu nie jest chorobą genetyczną, choć u części pacjentów czynniki genetyczne, a ściślej mówiąc, czynniki biologiczne (nie tylko genetyczne) odgrywają istotną, choć nie samodzielną rolę w powstawaniu uzależnienia – są więc czynnikami ryzyka uzależnienia od alkoholu.
W niektórych przypadkach u przyszłych alkoholików można zauważyć, że stosunkowo wcześnie ujawniają się specyficzne reakcje na alkohol, które przyśpieszają proces uzależnienia i zwiększają siłę wpływu alkoholu na psychikę i organizm tych osób.

Należy do nich m.in. stosunkowo wysoki poziom tolerancji na alkohol, czyli tzw. „mocna głowa”, mała intensywność reakcji awersyjnej, duża intensywność działania euforyzującego itd. Nie można zaprzeczać, że podłożem tej specyfiki reagowania jest konstytucja biologiczna danej osoby. Jednak reakcje takie występują także u osób, które mimo iż nadal piją, nie dochodzą do stanu uzależnienia. Ponadto u części osób, u których dochodzi kiedyś do uzależnienia, nie obserwujemy wcześniej tego typu reakcji.
Analiza udziału innych czynników biologicznych w procesie tworzenia się uzależnienia wymaga rozważań wykraczających poza ramy tego artykułu.
Należy natomiast zwrócić uwagę na te zjawiska, które wydają się szczególnie ważne dla kształtowania się mechanizmów tworzących uzależnienie.
Warto podkreślić, że wpływ alkoholu na psychikę człowieka ma charakter biochemiczny i dokonuje się za pośrednictwem organizmu oraz, że okoliczności i konsekwencje picia obejmują również jego środowisko społeczne.

Poznawanie drogi do uzależnienia wymaga zatem zwrócenia uwagi na wzajemne relacje między funkcjonowaniem psychologicznym człowieka a jego wewnętrznym środowiskiem biologicznym i zewnętrznym środowiskiem społecznym.